Η ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΚΟΥΛ
Πώς επιβιώνουν τα ψάρια όταν παγώνουν οι λίμνες;
Έχετε δει σε κάποιο βίντεο ή ντοκιμαντέρ ότι εκεί ψηλά στον Καναδά, στην Αλάσκα και τη Ρωσία, τον χειμώνα οι λίμνες και τα ποτάμια παγώνουν; Έχετε δει μάλιστα ότι πάνω σε αυτόν τον πάγο οδηγούν κανονικά αυτοκίνητα, για τις μετακινήσεις τους; Μάλιστα σε χώρες με πολλές παγωμένες εκτάσεις και λίμνες, ο χειμώνας σημαίνει ευκαιρίες: Αντί να οδηγείς ανάμεσα από τεράστια συμπλέγματα λιμνών, να κάνεις ζιγκ ζαγκ και να καις τόση βενζίνη, μπορείς να τις διασχίσεις στην ευθεία, πάντα βέβαια με προσοχή για να μη σπάσει ο πάγος!
Τι σημαίνει όμως μία παγωμένη λίμνη για τα κακόμοιρα τα ψάρια που ζουν μέσα στο νερό; Παγώνουν και αυτά μαζί με τη λίμνη; Για να μη σας κρατήσω σε αγωνία, θα απαντήσω από τώρα στην ερώτηση, που, αν έχετε παρατηρητικότητα, θα δείτε πως ήδη απαντήθηκε μερικώς στο τέλος της παραπάνω παραγράφου: Οι λίμνες δεν παγώνουν εξ ολοκλήρου, αλλά μόνο επιφανειακά, όπου σχηματίζεται μια στρώση πάγου! Επομένως τα ψάρια συνεχίζουν να ζουν τη ζωή τους στα βαθιά! Άρα η ερώτηση που προκύπτει εδώ είναι:
Γιατί δεν παγώνει όλος ο όγκος του νερού μιας λίμνης, όταν η θερμοκρασία είναι χαμηλότερη του μηδενός, όπως συμβαίνει, ας πούμε, στην κατάψυξή μας με τα παγάκια στην παγοθήκη;
Λοιπόν, ας το πάρουμε από την αρχή! Το νερό γενικά παγώνει όταν φτάσει στους 0°C. Όμως μία λίμνη είναι ένας όγκος νερού, που έρχεται σε επαφή με ΔΥΟ διαφορετικά πράγματα, από πάνω με τον αέρα, ενώ από κάτω και από πλάγια με το έδαφος.
Επομένως, πέρα από το πώς συμπεριφέρεται το νερό (σκέτο), όταν αλλάζει η θερμοκρασία, πρέπει να εξετάσουμε και το πώς «φέρεται» η θερμοκρασία του εδά- φους και του αέρα, ώστε να καταλάβουμε πώς επηρεάζουν όλα αυτά το ένα το άλλο! Για τώρα κρατήστε απλώς κατά νου ότι γενικά τα ζεστά πράγματα δίνουν μέρος από τη θερμότητά τους στα ψυχρά, προκειμένου να τα ζεστάνουν. Μπορεί να λέμε ότι, όταν ανοίγουμε τα παράθυρα τον χειμώνα, «μπαίνει μέσα το κρύο», όμως στην πραγματικότητα είναι η ζέστη που βγαίνει έξω! Το ζεστό πάει προς το κρύο!
Πίσω στη λίμνη μας! Είπαμε ότι έχει από κάτω της το έδαφος κι από πάνω τον αέρα. Η θερμοκρασία του εδάφους -σε αντίθεση με αυτή του αέρα- είναι περίπου σταθερή όλο τον χρόνο. Συγκεκριμένα το υπέδαφος, λίγο κάτω από την επιφάνεια της γης, έχει θερμοκρασία σταθερή και ίση με τη μέση ετήσια θερμοκρασία του αέρα, σε ένα συγκεκριμένο μέρος. Αυτός είναι ο λόγος που τα υπόγεια είναι δροσερά το καλοκαίρι, και ας βράζει ο τόπος από πάνω! Η θερμοκρασία του αέρα, από την άλλη, είναι η γνωστή θερμοκρασία που ακούμε στα δελτία καιρού, ή αυτή που μετράει ένα θερμόμετρο εξωτερικού χώρου. Όταν κάνει πολύ κρύο, η θερμοκρασία του αέρα είναι χαμηλότερη από το μηδέν.
Πάμε τώρα να δούμε τι γίνεται με τη θερμοκρασία του νερού της λίμνης. Το υπέδαφος βρίσκεται, όπως είπαμε, στη μέση ετήσια θερμοκρασία περίπου. Ακόμα και αν ο αέρας πάνω από τη λίμνη είναι στους -10°C, ας πούμε, σε βάθος 10 μέτρων η θερμοκρασία είναι πολύ πιθανόν να είναι πάνω από το μηδέν! Έτσι λοιπόν, σε μία λίμνη με δέκα μέτρα βάθος, το νερό στην επιφάνεια έρχεται σε επαφή με παγωμένο αέρα, ενώ το νερό στον πάτο έρχεται σε επαφή με έδαφος που έχει θερμοκρασία πάνω από το μηδέν.
Αυτό δημιουργεί έναν κύκλο: Το νερό στην επιφάνεια προσπαθεί «να ζεστάνει» τον κρύο αέρα από πάνω του, μεταφέροντάς του μέρος από τη θερμότητά του, με αποτέλεσμα το ίδιο να ψύχεται! Καθώς το νερό της επιφάνειας κρυώνει, η πυκνότητά του αυξάνεται, με αποτέλεσμα να βυθίζεται προς τον πάτο! Παράλληλα, το θερμότερο νερό του πυθμένα (αυτό που είναι πιο κοντά στο έδαφος) ανεβαίνει προς την επιφάνεια! Αλλάζουν βάρδιες!
Αυτός ο κύκλος, με το «ζεστό» νερό του πυθμένα να ανεβαίνει πάνω, ενώ το κρύο να βυθίζεται προς τον πυθμένα, αυτή η ανάμειξη δηλαδή, ρίχνει σιγά σιγά τη θερμοκρασία ολόκληρης της λίμνης, έως τη μαγική θερμοκρασία των 4°C! Στη θερμοκρασία αυτή, δημιουργείται μία ισορροπία – το νερό της επιφάνειας παραμένει εκεί, επιπλέοντας στον υπόλοιπο όγκο του νερού.
Το στρώμα πάγου που δημιουργείται επιπλέει και αυτό (σκεφτείτε παγάκια το καλοκαίρι σε ένα ποτήρι με νερό) και δρα σαν μόνωση, που δεν επιτρέπει περαιτέρω απώλεια θερμότητας από τη λίμνη προς τον παγωμένο αέρα. Κατά κάποιον τρόπο, μπορούμε να πούμε ότι η λίμνη φτιάχνει το δικό της ιγκλού στην επιφάνεια, ώστε να μην παγώσει ολόκληρη.
Τα ψάρια, λοιπόν, δεν έχουν παρά να αράξουν στα βαθιά για όσο κρατήσει ο χειμώνας, όπου το νερό είναι μεν κρύο (στους 4°C), αλλά παραμένει στην υγρή του μορφή. Άσε που, αφού υπάρχει ο πάγος στην επιφάνεια, τα ψάρια προστατεύονται από θηρευτές όπως είναι τα πουλιά και διάφορα άλλα ζώα!
Πολλοί βιολόγοι εκτιμούν πως, αν το νερό δεν είχε αυτή την ιδιότητα, αν δηλαδή το παγωμένο νερό βυθιζόταν στον πυθμένα των λιμνών και των ποταμών οδηγώντας στο ολικό πάγωμά τους, ίσως να μην μπορούσε να υπάρξει ζωή στον πλανήτη έτσι όπως την ξέρουμε. Αφενός δεν θα μπορούσαν να επιβιώσουν οι οργανισμοί που ζουν στο νερό, αφετέρου, αν σταματούσε τελείως η ροή των ποταμών, θα σταματούσε και η ροή διάφορων θρεπτικών υλικών προς τη θάλασσα, διαταράσσοντας τις ευρύτερες ισορροπίες των οικοσυστημάτων. Έχουμε ακόμα έναν λόγο δηλαδή για να είμαστε ευγνώμονες για αυτό το δώρο της φύσης που λέγεται νερό!
Αν σου αρέσει να διαβάζεις άρθρα σαν και αυτό ΚΑΝΕ ΣΥΝΔΡΟΜΗ στο ✨Πολύ Κουλ Περιοδικό Γνώσεων✨ και κάθε τρίμηνο θα έρχεται στην πόρτα σου ένα τεύχος γεμάτο με
γεωγραφία, ταξίδια, νέα από τον κόσμο, ιστορία, τεχνολογία, διάστημα, φυσικά φαινόμενα, ζώα, φυτά, χημεία, φυσική και ένα σωρό άλλες γνώσεις που αξίζει να αποκτήσεις!
